Koşma

KOŞMA
 
Âşık Edebiyatı nazım biçimi olan koşma Türk halk edebiyatının en sevilen ve en çok kullanılan nazım şeklidir. Koşmaya en çok benzeyen tür, Divan Edebiyatı'ndaki "gazel" türüdür. İslamiyet öncesi Sözlü Edebiyat dönemi ürünü olan koşukların devamı olan koşmalar sazla okunmak için yazılmışlardır. Kişisel duygular esas alındığı ve sazla söylendikleri için koşmalarda müzikalite ön plandadır. Semaiden ayrılan tarafı da bu müzikalite unsurdur.
Koşmalar, lirizm içerikli şiirleri içeren güzelleme; yiğitlik içerikli şiirleri anlatan koçaklama; yergi içerikli şiirleri dile getiren taşlama; ölüm ve trajedinin anlatıldığı ağıt türü olmak üzere dörde ayrılır.
Âşık Edebiyatı'nda koşma türünde Karacaoğlan güzellemeleriyle, Ruhsati, Dertli ve Seyrani taşlamalarıyla; Köroğlu ve Dadaloğlu koçaklamalarıyla; Kağızmanlı Hıfzı da ağıtlarıyla ön plana çıkan kişilerdir.

 

Koşmanın Özellikleri
 
 
  • Âşık Edebiyatı'nın en çok kullanılan nazım biçimidir.
  • Koşmada doğa, sevgi, yiğitlik, acı, yakınma, eleştiri, aşk, ölüm, özlem, insanlık sevgisi gibi temalar işlenir.
  • Konu olarak Divan Edebiyatı'ndaki "gazel" ile aynıdır.
  • Koşmalar, saz eşliğinde kendine özgü özel bir ezgi ile söylenir.
  • Dil sade, açık, anlaşılır ve içtendir.
  • On birli hece ölçüsü ile yazılır. (6+5 veya 4+4+3 duraklıdır)
  • Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı üç ile altı arasında değişir.
  • Koşmalarda daha çok yarım uyak kullanılır.
  • Koşmalarda ilk dörtlüğün birinci, ikinci ve dördüncü dizeleriyle diğer dörtlüğün dördüncü dizeleri birbiriyle, kalan dizeler de kendi aralarında uyaklıdır.
  • Uyak düzeni "abab/cccb/dddb" şeklindedir.
  • Son dörtlükte ozanın adı (mahlası) yer alır. Buna "tapşırma" denir.

 

Koşma Türüne Örnekler

Örnek 1

KOŞMA

Vara vara vardım ol kara taşa,
Hasret ettin beni kavim kardaşa,
Sebep ne gözden akan kanlı yaşa,
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

Nice sultanları tahttan indirdi
Nicesinin gül benzini soldurdu
Nicelerin gelmez yola gönderdi
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

Karacoğlan der ki kondum göçülmez
Acıdır ecel şerbeti içilmez
Üç derdim var birbirinden seçilmez
Bir ayrılık, bir yoksulluk, bir ölüm

Karacaoğlan

Örnek 2

KOŞMA

Uykudan uyanmış şahin bakışlım
Dedim sarhoş musun söyledi yok yok
Ak ellerin elvan elvan kınalım
Dedim bayram mıdır söyledi yok yok

Dedim ne gülersin dedi nazımdır
Dedim kaşın mıdır dedi gözümdür
Dedim ay mı doğdu dedi yüzümdür
Dedim ver öpeyim söyledi yok yok

Dedim aydınlık var dedi aynımda
Dedim günahım çok dedi boynumda
Dedim mehtab nedir dedi koynumda
Dedim ki göreyim söyledi yok yok

Dedim vatanın mı dedi ilimdir
Dedim bülbül müdür dedi dilimdir
Dedim Nesimi Şah dedi kulumdur
Dedim satar mısın söyledi yok yok

Kul Nesimi


Örnek 3

Eğer benim ile gitmek dilersen
Eğlen güzel yaz olsun da gidelim
Bizim iller kıraçlıdır açılmaz
Yollar çamur kurusun da gidelim

Karac'oğlan der ki buna ne fayda
Hiç rağbet kalmadı yoksula bayda
Bu ayda olmazsa gelecek ayda
On bir ayın birisinde gidelim
Karacaoğlan
 
Koşmalar konularına göre güzelleme, taşlama, koçaklama ve ağıt gibi türlere ayrılır.